Nieruchomość to jeden z rodzajów rzeczy w rozumieniu prawa cywilnego.
W prawie polskim wyróżnia się trzy rodzaje nieruchomości:
gruntowe
budynkowe
części budynków (nazywane też lokalowymi)
zdefiniowane w przepisach art. 46 §1 Kodeksu cywilnego.
Podstawowym rodzajem nieruchomości są nieruchomości gruntowe, którymi są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty). Znajdujące się na nich i trwale z nimi związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości są częściami składowymi danej nieruchomości gruntowej. Wobec tego nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (łac. superficies solo cedit).
Od zasady tej istnieją wyjątki. Jako osobne od gruntu nieruchomości mogą zostać wyodrębnione budynki (nieruchomość budynkowa) lub części takich budynków (lokale - nieruchomość lokalowa)
- w przypadkach i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Wtedy
stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Z nieruchomościami
budynkowymi i lokalowymi jest związana przymusowa współwłasność nieruchomości gruntowej, na której są posadowione właściwe budynki. W
Polsce występują jedynie wyżej opisane nieruchomości. Szczególnym
rodzajem nieruchomości gruntowej jest nieruchomość rolna. Kodeks
cywilny definiuje pojęcie "nieruchomości rolnej", ale w tym przypadku
mamy do czynienia z sposobem użytkowania nieruchomości a nie jej
rodzajem. Innymi słowy to nie rodzaj nieruchomości decyduję o
zakwalifikowaniu jej do nieruchomości rolnej ale sposób jej użytkowania
- "które są lub mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności
rolnej......". W polskim prawie istnieje kilka definicji nieruchomości
rolnych. Najszerzej wykorzystywana jest definicja zawarta w ustawie "O
podatku rolnym". Również i pojęcie gospodarstwa rolnego jest
definiowane w k.c i w ustawie po podatku rolnym w sposób różny.
Nieruchomość jako taka jest pojęciem szerokim i trudnym do
zdefiniowania, stąd takie rozbieżności. Ponieważ w owych aktach
definicję określają pewne kryteria które muszą być spełnione by mówić o
takim lub innym rodzaju nieruchomości i owe kryteria nieco się
zmieniają w zależności od tego do czego służy dana definicja. W polskim
ustawodawstwie istnieję pojęcie nieruchomości budynkowej. Dotyczy ono
pewnego stanu prawnego (a właściwie tytułu prawnego do gruntu),
mianowicie prawa użytkowania wieczystego - prawo to jest prawem
celowym, terminowym i odpłatnym i nie znajduję ono swego odpowiednika w
ustawodawstwie krajów unii. Prawo użytkowania wieczystego dotyczy
jedynie gruntu który jest przedmiotem własności jednostek samorządu
terytorialnego lub Skarbu Państwa. Zgodnie z ustawą o gospodarce
nieruchomościami nieruchomość zostaje oddana w użytkowanie wieczyste z
jednoczesnym obowiązkiem wykupienia przez użytkownika wieczystego
znajdujących się na tym gruncie budynków i urządzeń. Stąd owa
nieruchomość budynkowa - ponieważ w przypadku nieruchomości oddanej w
użytkowanie wieczystej mamy do czynienia z następującym stanem prawnym
- grunt jest w użytkowaniu wieczystym natomiast budynki i urządzenia
będące jego częścią składową stanowią własność użytkownika wieczystego
ponieważ musi on je wykupić w związku z objęciem gruntu w użytkowanie
wieczyste. Mimo odrębnej własności gruntu i budynku to nieruchomość
posiada jedną księgę wieczystą a jedynie w dziale drugim tej księgi
zamieszcza się informację że wpisy dotyczą użytkowania wieczystego.
Prawo to zostało wprowadzone pod koniec lat sześćdziesiątych w celu
zwiększenia dynamiki rozwoju rynku nieruchomości mieszkalnych
(zwiększenia podaży lokali mieszkalnych) głównie wielorodzinnych -
czyli mówiąc potocznie zwiększenia ilości budowanych bloków
mieszkalnych. Podstawowe kwestię prawne użytkowania wieczystego
reguluje kodeks cywilny oraz ustawa o gospodarce nieruchomościami.
Odrębna własność budynków jest prawem związanym z prawem użytkowania
wieczystego i nie może trwać po wygaśnięciu tego prawa. Następnym
rodzajem nieruchomości są tzw nieruchomości lokalowe - powstają one na
podstawie ustawy o własności lokali i tam należy szukać szczegółowych
rozwiązań kwestii prawnych w przypadku tych nieruchomości. Nieruchomość
lokalowa jest niczym innym jak lokalem mieszkalnym (lub lokalem o innym
przeznaczeniu) który w wyniku wyodrębnienia na zasadach określonych w
w/w ustawie przekształca się w tzw nieruchomość lokalową. By powstała
własność nieruchomości lokalowej niezbędny jest wpis tej własności w
księdze wieczystej, czyli wyodrębnienie wiąże się z koniecznością
założenia księgi wieczystej i dokonanie w niej wpisu własności. Z
własnością nieruchomości lokalowej wiążę się tzw. udział w
nieruchomości wspólnej którą stanowi grunt i części budynku służące
wszystkim właścicielom lokali. Współwłasność ta jest współwłasnością w
częściach ułamkowych i jednocześnie przymusową, nie można żądać jej
zniesienia póki trwa odrębna własność lokali. Do lokali mogą
przynależeć pomieszczenia przynależne (komórki, strychy, garaże) choćby
do niego nie przylegały ale muszą leżeć na nieruchomości którego część
składową stanowi budynek z którego wyodrębniono ów lokal. Nieruchomościami rolnymi są natomiast nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie.
W praktyce rynkowej wyróżnia się nieruchomości mieszkaniowe (służące gospodarstwom domowym) oraz nieruchomości komercyjne (służące podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą).
W celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości prowadzi się księgi wieczyste.
Kodeks Napoleona poza nieruchomościami gruntowymi znał również odrębną własność pięter
budynku. Na mocy przepisów intertemporalnych własność takich
nieruchomości pozostała zachowana. Mogą więc na jego podstawie istnieć
do dziś niepodzielone nieruchomości piętra.